Concello de Narón
  • Concello de Narón
  • El tiempo en Narón
  • Entrada a Naronmail
Historia

IDADE MODERNA X: SÉCULOS XVI-XVIII

No século XVI, ligado a unha serie de casas tradicionais, arredor dos fregueses do noso concello, formáronse unha serie de Cotos e xurisdicións de nova creación

Xurisdición de D. Antonio de Castro Castro con 30 veciños era a cabeceira do coto denominado Trasancos (tomando o nome do antigo terreo ao que pertencen os concellos de Ferrol, Narón, Neda, Valdoviño e San Sadurniño) que comprendía Lago, Sequeiro. , Valdetires, Meirás, Taraza, Aviño e Atios.

A Vila de Ferrol dependía daquela do IV Conde de Lemos e Marqueses de Sarria, Pedro Ruiz de Castro y Andrade e Leonor de la Cueva y Girón, parroquia de S. Xiao de Narón, que tiña naquel momento 29 veciños.

El único Coto de San Mateo de Trasancos se dividía en tres señoríos, se lo repartían el marqués de Sarria que contaba con 15 vasallos, Juan de Piñeiro con 12 vasallos, y María de Andrade con 15 vasallos.

O Val en cambio, una única parroquia estaba dividida en cuatro señoríos, cada uno un coto jurisdiccional: el coto del Conde de Lemos, el de Juan Pita de Veiga, el de Isabel de Lago y el de Juan Freire de Andrade.

Toda a aldea de Pedroso, que comprendía catro parroquias: Pedroso con 54 veciños, Sedes con 60, Sta. Mariña do Monte con 41 e San Lourenzo de Doso con 16, eran vasalos e pertencían ilegalmente -en virtude dos privilexios da nobreza obtidos. polos seus habitantes no Salado- a Pedro de Andrade

Por concesión do Papa Gregorio XIII, Felipe II vendeu ao coengo doutor da Catedral de Santiago Don Juan Yáñez de Leiro e Doza (Mandiá/Parga) a xurisdición do Coto de S. Martiño de Xuvia os seus Puertos e Salinas, Caranza e Santa Icía de Trasancos.O 17 de decembro de 1586 este cóengo crea para o seu sobriño o vínculo e morgadía da casa das tres canas e do galgo (Mandiá), elo máis importante da Terra de Trasancos (Casa do Monte)

Tras a compra da xurisdición dos cotos monásticos, os hidalgos crearían as bases da preeminencia territorial. Cos foros perpetuos, estas antigas liñaxes apropiaranse dos bens dos mosteiros de Xuvia e Pedroso. Pequenos e medianos propietarios. , os campesiños de Transancho na súa maioría con terras propias, mediante vendas forzadas ou roubos, pronto foron desposuídos das súas terras por esta nobreza

Agora os campesiños xa non conseguirían terras por contrato foral na Terra de Trasancos, pero esta sería tomada por un contrato de arrendamento curto de 6 ou 8 anos, un sistema que durante a Idade Moderna espallaría a precariedade e a miseria por toda a comarca como un peste. Porén, nalgunhas parroquias (O Val) aínda quedan os pequenos propietarios

Despois de douscentos anos de inverno, a mediados do século XVIII os fregueses que hoxe conforman o Concello de Narón e o mosteiro de Xuvia recuperaron un vello vigor no contexto da comarca e desenvolveron un papel económico e cultural moi activo

No mosteiro de S. Martiño de Xuvia, aproveitando a creación da poboación ferrolá da Magdalena, en boa parte en terreos do priorato, comezaron a levantar novamente unha serie de priores ilustrados de excepcional valor, esta vez solares destinados á construción do vivendas novas -feito excepcional dada a citada xeneralización do arrendamento curto nos contratos agrícolas- a particulares, obtendo así en virtude do laudemio (cláusula que grava cun dez por cento a transmisión dun inmoble valorado co perfecto -é dicir, o solar e a casa construída sobre el-), en poucas transmisións, obteñen o valor do construído e mesmo superan varias veces

Así tamén fixeron fortuna coa veciñanza D. José María Bermúdez de Mandiá, Pardiñas e Villar de Francos, señor de Xuvia, Caranza, Santa Icía, do pazo da Casa do Monte, un dos maiores propietarios de Trasancos. de Esteiro.-xunto co conde de Lemos e Andrade- aforando parcelas

Fray Felipe Colmenero prior de Xuvia y el Sr. Bermúdez, sr. jurisdiccional del coto jurisdiccional del mismo nombre, fueron dos hombres escepcionales ambos aunque nunca llegaron a entenderse y durante largo tiempo pleitearon entre sí. A fray Felipe Colmenero le debemos dos obras históricas que dieron gran fama a nuestro priorato y contribuyeron a la divulgación de su pasado, "Juvia" y "Discurso Histórico", son estas los primeros estudios de la Tierra de Trasancos factográficos, es decir basados en la lectura directa de las fuentes, que se conocen.

Sabemos que o señor Bermúdez de Mandiá, porque ten o costume de precisar nos contratos de arrendamento da súa vivenda os cultivos aos que deben destinarse as leiras arrendadas, que é unha das primeiras cousas que introduce neles, ao finais do século XVIII, a pataca americana

Por este tiempo varios franceses, afincados en Xuvia y Ferrol, Lestache, Lembeye, Bucan, Beujardin, Dufoire, aprovechando la coyuntura económica ( la instalación de los Reales Arsenales de Esteiro en tierras que fueran del monasterio de Pedroso entre 1751 y 1770) y la fuerte demanda de pan de las nuevas poblaciones de la Magdalena y Esteiro (la crisis de subsistencia de la década de 1780) crearon en varias feligresías del Concello de Narón una red de complejos fabriles industriales principalmente para la obtención de diferentes tipos de harinas, pero también para, moliendo trapos, obtener pasta para su fábrica de papel de estraza y común, y para triturar piedra que eran usada como abrasivo en sus fábricas de curtidos. Todo ello junto con la infraestructura necesaria ("tres embarcaciones de exorbitante valor") para el transporte de grano desde los puertos de Santander, Báltico (Prusia y Rusia), Argentina, Estados Unidos (Filadelfia) y Canadá.

A la importancia de estos molinos "de nueva invención" inmergidos en el contexto de una verdadera revolución industrial, se añade el hecho de que con su maquinaria y almacenes algunos de ellos se conservan todavía en Narón en estado de uso.

El valor medio de sólo uno de ellos "un millón diez mil reales, en los que no se incluían otros varios y distintos edificios" y la enorme capacidad de molturación para la época: 70.000 fanegas de trigo anuales, ilustran la magnitud de esta industria.

Catro muíños na Xuvia de Narón, o muíño de mareas máis grande de Galicia da ría da Ponte, onde antes había unhas aceas desaparecidas no século XVII -o único que foi Real Fábrica- aínda se conserva coa máquina en boas condicións. as formais de dous muíños de vento e as súas construcións anexas (S. Mateo e Xuvia), o espléndido muíño de cubos e turbina das Amenadás, que segue a moer na actualidade, e outros restos, o muíño de Polaina, Gradaille, etc. enriba a paisaxe dun inmoble arqueolóxico industrial ao que habería que engadir as mencionadas fábricas (de iniciativa local) de curtidos e pedra de finais do século XVIII

Volver


<<< Marzo 2024 >>>

LMMXVSD
 
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21 22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Eventos do Concello
naron.gal